W
zachodniej części powiatu jędrzejowskiego, przy trasie
z Jędrzejowa do Katowic - leży wieś Nagłowice, dawna siedziba Rejów
- rodu, z którego wyszedł w XVI wieku wielki nasz pisarz
i poeta
Mikołaj Rej z Nagłowic, który jako jeden z pierwszych pisał w języku
polskim:
"... A NIECHAJ
NARODOWIE WŻDY POSTRONNI ZNAJĄ,
IŻ POLACY NIE GĘSI,
IŻ SWÓJ JĘZYK MAJĄ..."
Najwcześniejsze wzmianki
o Nagłowicach pochodzą z 1269 roku, kiedy to książe Bolesław nadał Sułkowi,
wojewodzie krakowskiemu, trzy łany ziemi w Nagłowicach i Łączynie (gmina
Radków) Już jednak 3 tysiące lat temu rozwijała się tutaj kultura prasłowiańska,
o czym świadczy odkrycie w Nagłowicach cmentarzyska kultury łużyckiej
z 86 grobami. Z kolei w Jaronowicach znaleziono kilka monet rzymskich.
W
początku XV wieku Nagłowice przeszły w posiadanie Rejów Wroszowców herbu
Oksza. W 1410 roku w bitwie pod Grunwaldem uczestniczył Jan Rej z Nagłowic.
Mikołaj Rej, jako dziedzic Nagłowic, gospodarował
wzorowo - sadził lasy, zakładał pasieki, a dęby, jak głosi legenda,
sadzone jego ręką dotrwały do naszych czasów. Skupował w okolicy wsie
przyłączając je do swojej dziedziny; na gruntach Tworowa w 1554 roku
założył miasto Okszę (dzisiejsza Oksa). Rej umiera w 1569 roku pozostawiając
majątek swojej żonie.
Zofia Kościeniówna z Sędziszowa scedowała Nagłowice na rzecz dzieci:
synów Andrzeja, Mikołaja i Krzysztofa oraz córek Anny, Doroty, Bogumiły,
Elżbiety i Barbary. Z trzech synów poety (wszyscy dziedziczyli na Nagłowicach)
- linie dwóch pierwszych, Mikołaja i Andrzeja przetrwały najdalej, do
XVIII wieku. Współcześni Rejowie są potomkami z linii Krzysztofa. Jak
długo Rejowie byli dziedzicami Nagłowic - nie wiadomo.
W roku 1784 dobra Nagłowic wraz z przyległościami przeszły w ręce Walewskich.
Nowy właściciel, Kacper Walewski, zamieszkał w Nagłowicach, wybudował
nowy dwór: parterowy dwutraktowy, z mieszkalnym poddaszem, kryty gontem.
Syn jego Antoni, gubernator kielecki, otoczył dwór okazałym parkiem.
Nagłowice wraz z folwarkami: Słęcinem (Ślęcinem), Marinowem, Rejowcem
i Kuźnicami posiadały w końcu XIX wieku 3329 morgów ziemi, gorzelnię,
tartak parowy i wodny, gonciarnię, smolarnię, hutę szklaną oraz pokłady
kamienia wapniowego i torfu.
Późniejszy właściciel Nagłowic - Józef Kosicki, zięć Antoniego, powiększył
dwór, wystawił oficynę, odnowił
i uzupełnił budynki gospodarcze, uporządkował i rozszerzył gospodarstwo
rybne. Będąc wykonawcą testamentu swej siostry ciotecznej - Marii Michałowskiej
z Walewskich - wybudował w latach 1908 - 1914 nowy, neogotycki kościół
w Nagłowicach. Poprzedni, drewniany, z roku 1732 rozebrano w 1908 roku.
Ostatni właściciele z rodziny Kosickich sprzedali Nagłowice w 1914 roku
księciu Januszowi Radziwiłłowi.
W 1928 roku na mocy działów familijnych, otrzymał Nagłowice książe Michał
Radziwiłł i połączył je ze swoimi dobrami - Oksą i Chyczą. W okresie
międzywojennym Michał Radziwiłł wybudował obszerny pałac, który połączył
z dworkiem Walewskich.
Po zakończeniu II wojny światowej majątek rozparcelowano (ok. 270 ha).
W latach 40-tych pałac przeszedł
w posiadanie Związku Literatów Polskich. Literaci (m.in. Paweł Jasienica)
przebywali w nim do listopada 1945 roku. Kolejnym wieloletnim lokatorem
pałacu został Dom Dziecka.
W dawnym dworku Walewskich od 1969 do 1985 roku istniała Izba Pamięci
Mikołaja Reja pod patronatem Państwowego Muzeum im. Przypkowskich w
Jędrzejowie. Od września 1988 roku do świeżo wyremontowanych pomieszczeń
dworku przeniesiono Gminną Bibliotekę Publiczną, która wraz ze stałą
wystawą bibliograficzno-literacką, zapoznająca z życiem i twórczością
Mikołaja Reja przyjęła nazwę:
Dworek Mikołaja Reja w Nagłowicach.